Wat te doen bij weerstand die zorgt voor stagnatie?
Er ligt een mooi ontwerp voor de wijk waaraan jaren is gewerkt. De weerstand uit de buurt is alleen zo groot, dat het niet lukt om de plannen te realiseren. Dat komt omdat er vooral binnenshuis is gewerkt aan het creëren van draagvlak. Zonder veel inbreng van buiten dus. Is de enige denkbare conclusie: helemaal opnieuw beginnen? Participatie-expert Jasper van Laar van Democracy Agency neemt je mee: van strak geregisseerde projecten naar open participatieprocessen.
Wat te doen bij heftige weerstand?
‘Een plan waar flinke weestand tegen is, is een uitgelezen kans voor verregaande participatie. Het model omgooien en inwoners laten meebeslissen of in co-creatie aan de slag gaan. Dit hebben we al meerdere keren beet gehad en het is mooi om te zien hoe inwoners 180 graden draaiden: van wantrouwen en weerstand, naar vertrouwen en actieve deelname.’
Hoe ga je te werk bij verregaande participatie?
‘Bedenk dat je nog geen projecten hebt die al uitgevoerd kunnen worden. Organiseer dus een proces in plaats van een project. Dat klinkt misschien als muggenziften over bepaald woordgebruik. Maar weet dat een proces het tegenovergestelde is van een project. Bij projecten zorg je ervoor dat alles snel van A tot Z in kannen en kruiken komt te zitten. Je weet wat het gaat kosten en wanneer je het gaat uitvoeren. Bij een proces is dat niet zo. Bij open processen is het belangrijk tijd te kopen in je planning en te zorgen voor lucht in de begroting. Je wil ruimte hebben voor een zo open mogelijk proces, waarbij de uitkomsten vooraf niet duidelijk zijn.’
Hoe begin je? Bij wie?
‘Als je inwoners en anderen mee wil laten beslissen, begin je bovenaan in je organisatie. De raad en het college moeten er nadrukkelijk mee instemmen dat je dit wil gaan doen. Inwoners mee laten meebeslissen is een vreemde eend in de bijt van ons huidig parlementaire democratie. Juridisch gezien, als je de Grondwet erop naslaat, bepaalt het bestuur namelijk wat de beslissingen en het beleid zijn. En dus niet de inwoner. Om dit model aan te passen is dus instemming nodig van het bestuur zelf. Alleen op die manier is en blijft het democratisch zuivere koffie.’
Wat heb je nodig voor succes?
‘Bestuurlijke uitspraken over het mee laten beslissen door inwoners zijn dus noodzakelijk. Je gaat verder aan de slag met een frisse blik. Niets staat vast aan het begin van het proces. Dus ook niet een eventueel eerder gemaakt ontwerp. Wees bereid dat helemaal niet te gebruiken als dat de wens is van de inwoners. Gooi het werk dat erin gestopt is niet weg, maar bekijk wat wel en niet bruikbaar is.
Daarnaast wil je dat inwoners zelf kunnen meedenken over hoe zij betrokken willen worden. Een waardevol open proces organiseren betekent dat je het proces samen met alle betrokkenen vormgeeft. Werk de fases uit die je wil doorlopen, bespreek dat en voer aanpassingen door als dat gewenst is.
Je krijgt op deze manier veel input van anderen. Interne specialisten vertalen die input, bijvoorbeeld naar een technisch ontwerp. Daarbij is het zaak met de inwoners te bekijken of deze doorvertaling goed is gegaan. Het gaat erom dat je steeds ophaalt en teruggeeft: hebben we het goed begrepen, is dit zoals je het bedoeld hebt? Zo niet, dan maak je aanpassingen, net zolang tot er tevredenheid is.’
Wat moet je vooral niet doen?
‘Ga niet heel hard werken aan draagvlak. Er zit veel verborgen in het woord ‘draagvlak’. Dat creëer je namelijk voor beslissingen die al genomen zijn. Draagvlak heeft dus weinig te maken met het betrekken van inwoners. Zodra je het woord draagvlak hoort, moeten alle alarmbellen afgaan. Je wilt niet gaan voor draagvlak, maar voor beslissingen die breed gedragen worden – doordat anderen kunnen meedenken over de invulling daarvan.
Alleen laten stemmen en de meerderheid laten beslissen, is geen goed idee bij open processen. Zeker niet als die keuzes binair zijn. Weet dat inwoners er alles aan zullen doen om er samen uit te komen, als zij waarachtige macht krijgen om over bepaalde zaken te beslissen. En zij komen er 99 van de 100 keer ook samen uit. Geef dat vertrouwen, om het uiteindelijk ook zelf te ontvangen.’
Dit wordt toch allemaal onbetaalbaar?
‘Er wordt vaak gezegd dat participatie teveel kost. Maar het is nog een stuk duurder om het niet te doen. Want dan loop je het risico dat gemaakte plannen naar de prullenbak kunnen en je helemaal opnieuw moet beginnen. Dat is pas echt kostbaar. En een goede relatie opbouwen met inwoners en ondernemers – daar kun je eigenlijk geen prijskaartje aan hangen.’
Doe mee met een gratis workshop
Tijdelijk bieden we een kosteloze workshop aan. Het gaat hierin over het online participatieplatform OpenStad. Daarin gaan we ook dieper in op de ideale organisatie rondom participatie. Doe je ook mee?